Ustanie zdolności prawnej

Ustanie zdolności prawnej

Kresem zdolności prawnej osoby ludzkiej jest niewątpliwie jej śmierć. Zmarły nie może być podmiotem jakichkolwiek praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym, co nie stoi w sprzeczności z regulacjami, które chroniąc pamięć o zmarłym - dla wykorzystania po śmierci niektórych jego dóbr, które przysługiwały mu za życia - wymagają zgody osób bliskich. Nie jest sporne w doktrynie, że dla ustalenia momentu zgonu praktyczne zastosowanie znajdą rozwiązania stosowane w medycynie. Zgodnie z ustawą z dnia 01.07.2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów momentem tym jest śmierć mózgowa, czyli „trwałe i nieodwracalne ustanie czynności mózgu”. Zgon i jego przyczynę stwierdza się co do zasady w kracie zgonu, do której wystawienia uprawnieni są, w zależności od sytuacji, lekarz, felczer, a nawet pielęgniarka lub położna wiejska. Jest on podstawą do urzędowego stwierdzenia śmierci, który zawiera akt zgonu, będący aktem stanu cywilnego (art. 66 PASC). W nim prócz oznaczeń identyfikacyjnych podaje się datę, godzinę oraz miejsce zgonu, może być to istotne w przypadku prowadzonych postępowań sądowych np. w sprawie karnej lub spadkowej.

Ustanie zdolności prawnej wiąże się również ze szczególnymi orzeczeniami sądowymi: o stwierdzeniu zgonu oraz o uznaniu za zmarłego – sądem właściwym w obu przypadkach jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego (art. 526 KPC). Stwierdzenie zgonu następuje na wniosek, który może zostać złożony w każdym czasie (art. 536 KPC), w postępowaniu nieprocesowym. Wniosek o uznanie za zmarłego można zgłosić nie wcześniej niż na rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego (art. 528 KPC); postępowanie również toczy się w trybie nieprocesowym. Stwierdzenie zgonu regulowane jest przepisami prawa cywilnego procesowego - przepis art. 535 KPC stanowi, że do sądowego stwierdzenia zgonu dochodzi, gdy mimo niesporządzenia aktu zgonu śmierć osoby jest niewątpliwa. Wystarczy iż niewątpliwość wynika z ogółu okoliczności konkretnego przypadku,¹ dostateczny jest również wysoki stopień domniemania śmierci, czyniący ją w świetle ustalonych faktów niewątpliwą.² Moment śmierci powinien być w postanowieniu o stwierdzeniu zgonu oznaczony ściśle przez podanie dnia i godziny zgonu. Wobec niemożliwości takiego ustalenia należy przyjąć chwilę najbardziej prawdopodobną.³ Postanowienie sądu o stwierdzeniu zgonu ma charakter deklaratoryjny.

Uznanie za zmarłego jest natomiast regulacją prawa materialnego. Przepis art. 29 KC stanowi, że zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć⁴ od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył. Pojęcie zaginionego nie zostało sprecyzowane przez ustawodawcę, lecz w doktrynie nie budzi wątpliwości, że chodzi o osobę, co do której nie wiadomo na pewno czy nadal żyje czy też już zmarła. Chodzi tu o brak informacji w tym zakresie dostępnych dla sądu prowadzącego postępowanie w sprawie uznania za zmarłego. W przepisie tym znajduje się konstrukcja tzw. zaginięcia prostego – któremu nie towarzyszy żadne zdarzenie szczególne powiększające ryzyko zaistnienia śmierci, w przeciwieństwie do treści art. 30 KC przewidującego przypadki zaginięcia kwalifikowanego, podczas katastrofy morskiej lub powietrznej, w przypadku niedotarcia statku lub okrętu do portu przeznaczenia oraz w sytuacji zaginięcia w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia.

Inną przesłanka uznania za zmarłego jest upływ czasu, za podstawowy przyjął ustawodawca termin dziesięcioletni. Skrócony został on w wypadku przekroczenia przez zaginionego wieku siedemdziesięciu lat do terminu pięcioletniego, a wydłużony w stosunku do ludzi młodych, albowiem uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

Konsekwencje uznania za zmarłego zawiera przepis art. 31 § 1 KC, gdzie domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jest to domniemanie nieusuwalne, które nie może być obalone dowodem przeciwnym, a jedynie przez uchylenie orzeczenia o uznaniu za zmarłego, które ma charakter konstytutywny. Brak uznania za zmarłego w trybie przepisów art. 29-32 KC stanowi z kolei zasadę domniemania życia osoby zaginionej.⁵ Norma zawarta w art. 31 § 1 KC znajdzie zastosowanie najczęściej w przypadkach zaginięcia kwalifikowanego, albowiem wtedy istnieją realne szanse na określenie czasu zdarzenia powodującego śmierć. Dla przypadków zaginięcia prostego właściwa będzie przeważnie treść przepisu art. 31 § 2, gdzie jako chwile domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych – pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Natomiast jeżeli, zgodnie z przepisem art. 32 KC kilka osób utraciło życie jednocześnie, podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. Zwalnia to od ustalania kolejności zgonów wszystkich osób, a w aktach zgonu powinien być on określony identyczną datą i godziną. Przeważające jest przekonanie, że w przepisie zastosowanie znalazło domniemanie wzruszalne, podejmowane najczęściej w celu ustalenia kolejności dziedziczenia. Orzeczenie o uznaniu za zmarłego mimo swego konstytutywnego charakteru działa wstecz (ex tunc), od chwili określonej w nim jako chwila śmierci osoby uznanej za zmarłą.

Radca prawny Piotr Bliźniak
LEX GEMINI Kancelaria Radcy Prawnego Żary 
www.lexgemini.pl

1Postanowienie SN z dnia 30.11.1973 r., III CRN 277/73, OSN 1974, nr 10, poz. 173.

2Orzeczenie SN z dnia 07.02.1948 r., C I 2317/47, OSN 1949, nr 1, poz. 13.

3Orzeczenie SN z dnia 25.02.1948 r., ToC 27/47, PN 1948, nr 9-10, s. 298.

4Termin ten obliczany jest z zastosowaniem ogólnych reguł tzn. art 112 KC, który stanowi, że termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.

5Wyrok SN z dnia 24.01.2001 r., II UKN 195/00, OSNP 2002, nr 18, poz. 442.

Radca prawny prowadzący własną Kancelarię Radcy Prawnego w Żarach. Radca prawny traktuje klientów z miasta Żary priorytetowo zapewniając nawyższą jakość usług za rozsądną cenę. Prawnik w Żarach profesionalnie doradzi w kwestiach prawnych, a także zapewni kompetentne zastępstwo przed sądem lub organem państwowym czy samorzadowym. Dobry prawnik- Żary i jego mieszkańcy potrzebują fachowej pomocy prawnej pozwalającej zabezpieczyć swoje interesy. Dobry i tani prawnik w Żarach ma swoje biuro przy ul. Okrzei 9, Żary, w budynku przychodni Medyk, nieopodal firmy Rolmasz.. Obsługuje m.in. z nowoczesną formą zajmującą się aranżacja wnętrz i projektowanie  wnętrz przez profesjonalnych architektów we Wrocławiu i Zielonej Górze RT Studio Projektowe.

Służebność w polskim kodeksie cywilnym

Służebność jest to w swej istocie prawo na rzeczy cudzej. Sprowadza się do obciążenia nieruchomości w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości lub do zaspokojenia określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej. Służebność polega na posiadaniu uprawnień w stosunku do rzeczy cudzej, przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi.¹ W systemie prawa cywilnego służebności mieszczą się w grupie ograniczonych praw rzeczowych. Ustawodawca w Księdze drugiej, Dziale III Kodeksu Cywilnego rozróżnia służebności gruntowe przysługujące każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej, służebności osobiste przysługujące osobie fizycznej oraz służebność przesyłu, którą można ustanowić na rzecz przedsiębiorcy w zakresie korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49§1 KC.

Ustawodawca posługuje się pojęciem służebności w liczbie mnogiej, co wskazuje na mnogość postaci i różnorodność treści.² Przedmiotem służebności mogą być tylko i wyłącznie nieruchomości. Nie ulega wątpliwości, że chodzi tu o wszystkie, ogólnie akceptowane, jej typy tzn. nieruchomości gruntowe, budynkowe oraz lokalowe.³ Podmiotem uprawnień może natomiast być albo każdorazowy właściciel innej nieruchomości, albo oznaczona osoba fizyczna⁴ albo przedsiębiorca, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49§1 KC. Odnośnie służebności gruntowej ustawa wyróżnia trzy grupy uprawnień z niej wynikających. Pierwszą z nich jest możliwość korzystania w ograniczonym zakresie z nieruchomości obciążonej omawianym ograniczonym prawem rzeczowym, drugą ograniczenie w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, trzecią natomiast zakaz wykonywania przysługujących mu względem nieruchomości władnącej uprawnień. Również służebności osobiste występują w różnej postaci. Ustawodawca postanowił bowiem tutaj, stosując odesłanie, że nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej. Służebność przesyłu natomiast sprowadza się do możliwości korzystania z obciążonej nieruchomości w zakresie zgodnym z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych na niej się znajdujących.

Zróżnicowana treść uwypukla odmienność służebności od innych ograniczonych praw rzeczowych, choć najbardziej znamienna w tym kontekście jest ich odrębna funkcja jaką jest rola służebna. Służebność gruntowa ma, na bazie przepisów ustawy, na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części. Zatem zaspokaja potrzeby związane z indywidualną własnością nieruchomości spełniając funkcję gospodarczą podniesienia jej wartości eksploatacyjnej. Natomiast służebności osobiste zmierzają do zaspokojenia potrzeb oznaczonej osoby fizycznej, a przez to spełniają najczęściej funkcję alimentacyjną (np. Służebność mieszkania).⁵ Gospodarcza jest natomiast natura służebności przesyłu co ewidentnie wynika z faktu, iż ustanowiona może być ona na rzecz wyłącznie przedsiębiorcy.⁶

Wracając do kwestii podmiotowej, służebności gruntowe obciążają oznaczoną nieruchomość bez względu na późniejsze zmiany własnościowe. Są więc skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej. Z drugiej strony, co równie ważne, przysługują każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej. Odmiennie natomiast rysuje się sytuacja w przypadku służebności osobistej, bowiem prawo to przysługuje oznaczonej osobie fizycznej. Z tej przyczyny jest ona zbywalna i wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Należy pamiętać jednak, że jest ona skuteczna wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej. ⁷ W związku z tym, że służebność przesyłu jest jednym z elementów przedsiębiorstwa i przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa, w braku odmiennych postanowień umownych lub przepisów szczególnych, można stwierdzić, że prawo to przysługuje każdoczesnemu właścicielowi przedsiębiorstwa, pod warunkiem, że jest on jednak przedsiębiorcą w rozumieniu art. 43¹.⁸

Na koniec ogólnych rozważań wspomnieć warto o doktrynalnym podziale służebności na czynne (pozytywne), do których zalicza się te wszystkie służebności, które polegają na działaniu w stosunku do cudzej nieruchomości oraz bierne (negatywne), które sprowadzają się do zobowiązania właściciela nieruchomości obciążonej do zaniechania określonych czynności.⁹

radca prawny Piotr Bliźniak
LEX GEMINI Kancelaria Radcy Prawnego Żary
www.lexgemini.pl

1B. Bladowski A. Gola, Służebności gruntowe i osobiste, Warszawa 1988, s.3.

2E. Gniewek, Prawo Rzeczowe, Warszawa 2008, s. 203.

3E. Gniewek, System Prawa Prywatnego tom 4 Prawo Rzeczowe (red. E. Gniewek), Warszawa 2007 s. 445.

4B. Bladowski A. Gola, op. cit., s. 4.

5Ibidem, s. 4.

6K. A. Dadańska, Kodeks Cywilny Komentarz tom 2 Własność i inne prawa rzeczowe (red. A. Kidyba), Warszawa 2009, s. 296.

7E. Gniewek, System..., s.443.

8K.A. Dadańska, op. cit., s. 309.

9B. Bladowski A. Gola, op. cit., s5.

Radca prawny prowadzący własną Kancelarię Radcy Prawnego w Żarach. Radca prawny traktuje klientów z miasta Żary priorytetowo zapewniając nawyższą jakość usług za rozsądną cenę. Prawnik w Żarach profesionalnie doradzi w kwestiach prawnych, a także zapewni kompetentne zastępstwo przed sądem lub organem państwowym czy samorzadowym. Dobry prawnik- Żary i jego mieszkańcy potrzebują fachowej pomocy prawnej pozwalającej zabezpieczyć swoje interesy. Dobry i tani prawnik w Żarach ma swoje biuro przy ul. Okrzei 9, Żary, w budynku przychodni Medyk, nieopodal firmy Rolmasz.. Obsługuje m.in. z nowoczesną formą zajmującą się aranżacja wnętrz i projektowanie  wnętrz przez profesjonalnych architektów we Wrocławiu i Zielonej Górze RT Studio Projektowe.